Çocuklarda ateş

Dr. Çiğdem Yavrucu / Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı

Ateş, vücudun bir savunma mekanizmasıdır. Aslında düşmanımız değil, dostumuz olduğunu bilmelisiniz. Ve eğer paniğe kapılmazsanız, normal şartlarda yüksek ateşi hızlıca düşürebilirsiniz.

• Ateş nedir?

Vücut ısısının normal değerden daha fazla yükselmesi ateş, olarak tanımlanır. Ailelerin doktora başvurduğu en sık tablolardan biri olan ateş, bir hastalık değildir. Ateş, hastalıkların seyri sırasında ortaya çıkan bir bulgu ve vücudun enfeksiyona karşı geliştirdiği immun (bağışıklık) yanıtının bir parçasıdır. Özellikle bebeklik ve çocukluk döneminde sık rastlanan yüksek ateş, belirli sınırlarda olduğu sürece önemli bir sorun yaratmazken bazı durumlarda çok ciddi bir durumun habercisi olabilir. Dolayısıyla ateşin olduğu bir durumda nasıl davranılacağının bilinmesi, son derece önemlidir. Her yüksek ateşte paniğe kapılmaya gerek yoktur. Çünkü ateş, bağışıklık sisteminin güçlenmesini sağlayıp, mikroorganizmanın yok edilmesini kolaylaştıran bir savunma mekanizmasıdır. Yüksek ateşten korkmak yerine ateşin neden yükseldiğinin anlaşılması ve ateşli çocuğa yaklaşımı bilmek önemlidir. Çocuklarda yüksek ısı ve ateş, vücudun terleme yoluyla aşırı sıvı kaybına yol açar. Kaybolan sıvı, yerine konulmazsa, böbrek işlevleri olumsuz yönde etkilenebilir ve bedenin kimyasal dengesi bozulabilir.

Ortalama vücut ısısı 37 derece (36.5- 37.4 derece) olarak kabul edilir.

Ateşin rektal (makat) 38 derece, oral (ağız içi) 37.5 derece, koltuk altı ısısı 37.2 derece, timpana (kulak yolundan) 37.8 derece üzerinde olması ise ateş olarak tanımlanır.

• Ateşin nedenleri

En sık ateş nedeni enfeksiyonlardır. Ayrıca diğer nedenler;

* Üst solunum yolu hastalıkları (Tonsillit, farenjit, larenjit )

* Alt solunum yolu hastalıkları (zatürre)

* Bağırsak enfeksiyonları

* İdrar yolu enfeksiyonları

* Orta kulak enfeksiyonları

* Döküntülü çocukluk çağı hastalıkları

* Menenjit

* Kızamık, kızamıkçık ve suçiçeği gibi çocukluk hastalıkları

* 6. Hastalık (Ekzantem subitum veya roseola infantum); süt çocukluğu döneminde sık rastlanan iyi huylu genellikle döküntülü olan bulaşıcı bir hastalıktır. 6 ay-3yaş arası çocuklarda, ama en sık 9 ay civarında görülür. 3 gün boyunca 39-40 dereceye dahi yükselen ateş, 4. günden sonra birden düşer ve ardından basmakla solan, kaşıntısız, 3-4 gün süren bir döküntü başlar. Tedavisi yoktur ve kendiliğinden geçer.

* Romatizmalı hastalıklar

* Diş çıkarma (Çok yüksek ateş yapmaz)

* Sıvı kaybı, yeterli beslenememe (Özellikle yenidoğan dönemindeki bebeklerde)

* Yüksek çevre ısısı, güneş çarpması

* Kanama/hematom

* Onkolojik hastalıklar

Not: Çocuğun genel durumu ateşin derecesinden daha önemlidir.

• Ateş ölçümü için hangi termometre daha uygun?

Bebeğinize ve çocuğunuza dokunduğunuzda vücudunun sıcak olması, ateşi olduğunu göstermez. Ateşi olup olmadığını anlamak için, çocuğunuzun vücut ısısını ölçmeniz gerekir. Bunun için de uygun bir termometre kullanmalısınız.

Termometre seçimi önemlidir, çünkü hala uzun yıllar kullanılan civalı cam termometreleri tercih edenler olabiliyor. Oysa bu termometreler çok çabuk kırılabilmeleri ve kırıldıklarında açığa çıkan civanın toksik etkisi nedeni ile artık kullanılmıyor. Bu eski tip termometre yerine şu seçeneklerden birini tercih etmenizi öneririm:

Elektronik dijital termometreler: Ateş ölçümünü civalı cam termometrelere göre daha hızlı yapar. Dijital olduğundan, ekrandan ateş değeri kolaylıkla okunur.

Kızılötesi termometreler: Sadece saniyeler içerisinde ateşin ölçülebilmesini sağlar. Bu termometreler ikiye ayrılır:

Kızılötesi kulak termometreleri, kulak zarı ve çevre doku tarafından üretilen ısıyı ölçer. Birkaç saniye içerisinde sonucu dijital ekrana yansıtır.

Kızılötesi alın termometreleri, kaş bölgesinin üzerindeki ciltten ve etrafındaki dokudan yayılan kızılötesi enerjiyi ölçer. Temaslı ve temassız olarak ikiye ayrılır ve infrared (kızılötesi) teknoloji kullanılır.

• Ateşi nasıl ölçmeliyiz?

Ateş ölçümünü vücutta farklı bölgelerden yapmak mümkün:

Alından: Bebek/çocuk ve termometre yaklaşık 10 dakika aynı ortamda bulunmalı ve bebeğin alnı saçtan temizlenmiş olmalıdır. Temassız cihaz kullanılacaksa alından 5 santim uzakta tutulmalıdır. Özellikle hareketli çocuklar için uygundur.

Koltuk altı: Çok yaygın kullanılan bir yöntem olmasına rağmen, çok hareketli çocuklar için uygun değildir, çünkü ölçüm en az 3 dakika sürmelidir. Koltukaltından yapılan ölçüm sonucu, makattan yapılanla karşılaştırıldığında yaklaşık olarak 1 derece daha düşüktür. Büyük çocuklarda yöntemi denemek istiyorsanız, ölçerin ucunu koltukaltına yerleştirin ve çocuğun ölçeri kolu ile sıkıştırmasını sağlayın. Koltukaltı ve ateş ölçerin kuru olmasına dikkat edin. Çocuğun üst kısmında giysi olmaması, koltuk altı terli ise de silinip kurulanması gerekir.

Rektum (Makat): Vücut iç ısısını gösteren ve en güvenilir sonuç veren ölçüm yeridir. 2 yaş altındaki çocuklarda önerilir. Ateş ölçerin ucuna bir miktar yağ sürüp, çocuğu yan yatırıp dizlerini hafifçe bükün. Dijital bir ateş ölçerle 2 dakika boyunca vücut ısısını ölçün. Ölçüm esnasında çocuğu oyalayın. Elde edeceğiniz sonuç koltuk altında alınandan yarım derece daha yüksek olacaktır.

Timpano (Kulaktan): Kullanımı en kolay olanı kulaktan ateş ölçerdir. Kulaktan ateş ölçerin avantajı, kısa sürede ölçülebilmesi ve çocuğun çok rahatsız olmamasıdır. 6 aydan küçük çocuklarda kulaktan ölçüm yapılması uygun değildir. Her iki kulak arasında ısı farkı olacağından hep aynı kulaktan ölçülmesi doğru olur.

Ateş ölçmeden önce bebek veya çocuk; kulağın üzerine yattıysa, kulağını kapatacak şapka taktıysa, çok sıcak ve soğuk bir ortamda bulunduysa, ölçüm yapılan kulağa damla damlatılıyorsa, kulakta kir, akıntı veya bir enfeksiyon varsa bu durumlarda yanlış bir sonuç verebileceği için kulaktan termometre ile ölçüm yapılmamalıdır.

Oral (Ağız içi, dilaltı): Büyük çocuklar için uygundur. 4 yaş altı bebek ve çocuklarda kullanılması doğru değildir. Ateş ölçer 2-3 dakika dilin altında veya yanak boşluklarında tutulmalıdır. Değerler makattan alınanlara göre yarım derece daha düşük olacaktır. Kırılma riskini önlemek için normal termometre ile ölçüm yapmayın. Dijital ateş ölçerler ise daha pratiktir.

Ölçümden 10 dakika önce alınan soğuk veya sıcak yiyecek ve içeceğin yanıltıcı etki yaratabileceği unutulmamalı, bu durum dikkate alınarak ölçüm yapılmalıdır.

Özetle ateş için en uygun ölçümün; 2 yaş altındaki bebeklerde makattan, 2 yaş üstündekilerde kulak ve koltuk altı termometre ile ve eğer anlatılanlara uyabilecek bir 4-5 yaş üstü çocuğu ise oral termometre ile yapılması uygundur.

• Ateş düşürme yöntemleri neler?

Çocuk 6 aylıktan küçükse…

* Ateş 38.3 derecenin üzerindeyse,

* Hasta veya düşkün görünüyorsa,

* Uykulu veya huzursuz ise,

* Kronik bir rahatsızlığı veya ateşli havale öyküsü varsa,

* Beslenmesi, uykusu, oyun oynaması olumsuz etkilendiyse hemen doktora götürülmesi uygun olur.

Doktora gidene kadar ılık su uygulaması yapılabilir, bir body ile kalacak şekilde üstü soyulabilir ve ateş düşürücü verilebilir.

Çocuk 6 aylıktan büyükse…

Çocukta hafif yüksek ateş varsa, yani ateş 38.3 derece üzerinde değilse, kronik bir hastalığı ya da ateşli havale öyküsü yoksa, huzursuzluk, beslenmede ciddi bir red durumu yoksa, hasta ve düşkün görünmüyorsa doktora götürme öncesinde şunlar yapılabilir;

* Bulunduğu ortamın sıcaklığını 21-22 derece seviyelerinde sabit tutun

* Kıyafetlerine dikkat edin. Çocuğunuzun üstündeki kıyafetleri çıkartın, ince, hafif giysiler giydirin ve üstüne kalın örtüler örtmeyin.

* Bol su ve sulu gıdalar almasını, aç kalmamasını sağlayın, sindirimi zorlayacak gıdalardan uzak tutun.

* Çocuğun aşırı fizik aktivitesine izin vermeyin, yorulmamasını sağlayın.

* 29-32 derece sıcaklığında ılık bir suyla duş aldırın ya da ılık bezlerle silin. Kesinlikle soğuk su kullanmayın. Soğuk su ile banyo yaptırıldığında damarlarda kasılma meydana geleceğinden ateşin düşmesi mümkün olmayacak, hatta daha da artacaktır. Çocuğun titreme ile ateşinin tekrar yükselmesine neden olabilirsiniz.

* 6 aydan büyük bebeklerde ateş 39 derecenin üzerinde değilse ve bebeğin genel durumu da iyi ise; ateşin bir savunma mekanizması olduğu düşünülerek ateşi düşürmek gerekmeyebilir.

Editörün notu: Uzmanımızın ateşle ilgili diğer yazılarını da mutlaka okuyun.